Η αντιχουντική δράση στη Γερμανία – Die Anti- Junta Aktivitäten in Deutschland

ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Η αντιχουντική δράση στη Γερμανία

deutsche Übersetzung

Τον άγνωστο αντιδικτατορικό αγώνα που δόθηκε στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στη Γερμανία καθώς και τον ρόλο της Deutsche Welle ανέδειξε η Ένωση Ελληνογερμανικών Εταιρειών σε συμπόσιο στο Ανόβερο.

Foto_01Για την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974) έχουν δημοσιευθεί πολυάριθμες έρευνες, μαρτυρίες, ακόμη και μυθιστορήματα. Λιγότερο γνωστή παραμένει η αντιστασιακή δράση των Ελλήνων στο εξωτερικό αλλά και η αλληλεγγύη που τους προσφέρθηκε στις χώρες διαμονής τους, όπως στη Γερμανία. Σε μια προσπάθεια να διασωθεί αυτή η μνήμη η Ένωση Ελληνογερμανικών Εταιρειών οργάνωσε αυτές τις μέρες συμπόσιο στο Ανόβερο με τη συμμετοχή μαρτύρων της εποχής. Όπως είπε η πρόεδρος της Ένωσης Ζίγκριντ Σκαρπέλη-Σπερκ στη Deutsche Welle: «Το διοργανώσαμε επειδή μέχρι σήμερα έχουμε μόνο προφορικές μαρτυρίες. Φοβόμαστε ότι αυτό το σημαντικό κομμάτι ελληνικής αλλά και γερμανικής ιστορίας θα χαθεί στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Δεν θα άξιζε όμως στους εργαζόμενους, στους φοιτητές, σε όλους εκείνους που αγωνίστηκαν για την ελευθερία να ξεχαστούν».

Αντίσταση στη «Μικρή Ελλάδα»

Από τις εργασίες του συνεδρίου στο Ανόβερο
Από τις εργασίες του συνεδρίου στο Ανόβερο

Από τις εργασίες του συνεδρίου στο Ανόβερο
Είναι αρκετά διαδεδομένη η εντύπωση ότι τα κέντρα της αντίστασης ενάντια στη χούντα στη Δυτική Ευρώπη ήταν το Παρίσι, η Ρώμη ή το Λονδίνο. Η εικόνα είναι παραπλανητική υποστήριξε ο ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και άλλοτε ηγετικό στέλεχος του αριστερού Πανελλήνιου Αντιδικτατορικού Μετώπου (ΠΑΜ) Γιώργος Τσιάκαλος. Αυτή η λανθασμένη εντύπωση δημιουργήθηκε επειδή σε αυτές τις μεγαλουπόλεις διέμεναν πολλοί έλληνες διανοούμενοι και πολιτικοί. Στη Γερμανία ζούσαν όμως στην περίοδο της δικτατορίας πάνω από μισό εκατομμύριο Έλληνες που στην συντριπτική τους πλειοψηφία ήταν γκασταρμπάιτερ. Πρόκειται για μια «Μικρή Ελλάδα» λέει ο Γιώργος Τσιάκαλος: «Είχαμε Έλληνες σε όλα τα μέρη της Γερμανίας. Ήταν οργανωμένοι σε κοινότητες, είχαν τις εκκλησίες, είχαν τα σχολεία τους, είχαν τις διάφορες δραστηριότητες και είχαν τα πολιτικά τους κόμματα».
Αυτό το συνειδητοποίησε και το στρατιωτικό καθεστώς. Πολύ σύντομα επιδίωξε να καθυποτάξει τον ελληνισμό της Γερμανίας στέλνοντας για παράδειγμα νέους δασκάλους στα σχολεία, οι οποίοι ήταν προσηλωμένοι στο καθεστώς ή και δημιουργώντας χουντικές οργανώσεις. Όπως επισήμανε στην ομιλία του ο πρέσβης στο Βερολίνο Θεόδωρος Δασκαρόλης, την καθοδήγηση όλου αυτού του κατασταλτικού μηχανισμού είχαν αναλάβει οι ελληνικές διπλωματικές αρχές: παρακρατούσαν διαβατήρια, φακέλωναν, εκφόβιζαν. Υπήρξαν όμως και λαμπρές εξαιρέσεις όπως ο νεαρός διπλωμάτης Γιώργος Κλαδάκης ο οποίος παραιτήθηκε για να εργαστεί στο ελληνικό πρόγραμμα της Deutsche Welle.

Γερμανοί και αντιδικτατορικός αγώνας

Foto_03
Το πρωτοσέλιδο της συνδικαλιστικής εφημερίδας METALL (2.5.1967) για τη χούντα

Καθόλου τυχαίο δεν είναι ότι το συμπόσιο της Ένωσης Ελληνογερμανικών Εταιρειών διεξήχθη στην έδρα του Συνδικάτου Εξόρυξης, Χημικών και Ενέργειας. Όπως τόνισε στην ομιλία του ο Χέρμπερτ Σμάλστιγκ που το 1972, σε ηλικία μόλις 29 ετών, είχε γίνει δήμαρχος του Ανοβέρου, στον αγώνα τους ενάντια στη χούντα οι Έλληνες δεν ήταν μόνοι τους. Ήδη από τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος ο τότε νεαρός Σοσιαλδημοκράτης συμμετείχε με συνδικαλιστές, εκπροσώπους των γερμανικών εκκλησιών και φοιτητικών οργανώσεων στις αντιδικτατορικές κινητοποιήσεις. Όπως εξήγησε, η συμμετοχή όλων αυτών των ανθρώπων για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα είχε να κάνει και με τους Νόμους Έκτακτης Ανάγκης που ψηφίστηκαν τελικά το 1968 από τον μεγάλο κυβερνητικό συνασπισμό Χριστιανοδημοκρατών και Σοσιαλδημοκρατών.
Ο Χέρμπερτ Σμάλστιγκ άνηκε σε αυτούς που τους καταπολέμησαν: «Κάναμε μεγάλη κινητοποίηση εναντίον τους εδώ στο Ανόβερο επειδή πιστεύαμε ότι με τους νόμους αυτούς καταργούνται συνταγματικά δικαιώματα. Και ενώ αυτό συνέβαινε εδώ στη Γερμανία μαθαίναμε από από έλληνες φίλους μας για συγγενείς τους που φυλακίστηκαν και βασανίστηκαν από τη χούντα. Όλα αυτά μαζί μας είχαν εξοργίσει αφάνταστα και αποτέλεσαν κίνητρο. Θα επιθυμούσα αυτό το κίνημα αλληλεγγύης που είχαμε τότε να το έχουμε και σήμερα όταν πρόκειται να υποστηρίξουμε τα δημοκρατικά δικαιώματα σε άλλες χώρες – όπως για παράδειγμα στην Τουρκία.»

Foto_05
Ο δημοσιογράφος της DW Βάσος Μαθιόπουλος με τον Βίλι Μπραντ

Αναφορικά με τη στάση των γερμανικών κρατικών αρχών έλληνες εισηγητές του συμποσίου που συμμετείχαν στον αντιδικτατορικό αγώνα διαβεβαίωσαν ότι συνήθως δεν τους δημιουργούσαν προβλήματα. Μάλιστα ο καθένας που του είχε αφαιρεθεί το διαβατήριο από το χουντικό καθεστώς έπαιρνε, εφόσον το ήθελε, πολιτικό άσυλο. Σε κυβερνητικό επίπεδο τα πράγματα ήταν κάπως διαφορετικά. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του Βίλι Μπραντ. Όπως εξήγησε ο Μπερντ Ρότερ από το «Ίδρυμα Καγκελάριος Βίλι Μπραντ», ο Σοσιαλδημοκράτης Μπραντ βρέθηκε αντιμέτωπος με το εξής δίλημμα: «Ως υπουργός Εξωτερικών πρώτα και από το 1969 ως καγκελάριος δεν μπορούσε να αμφισβητήσει πλήρως τις διπλωματικές σχέσεις με την Ελλάδα που ήταν μέλος του ΝΑΤΟ. Από την άλλη πλευρά όμως είχε ξεκάθαρες ηθικές αρχές που για αυτόν σήμαιναν ότι έπρεπε να σταθεί αλληλέγγυος στους καταδιωκόμενους έλληνες δημοκράτες. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους έπρεπε να βρει μια χρυσή τομή. Και αυτή ήταν να παρέχει σιωπηλά βοήθεια και δημόσια να τηρεί αποστάσεις».
Συνέπεια αυτής της στάσης ήταν για παράδειγμα να δώσει τόσο πράσινο φως στην πώληση όπλων στην δικτατορική Ελλάδα όσο και να οργανώσει την έξοδο από την Ελλάδα του διωκόμενου από τη χούντα καθηγητή Γεώργιου-Αλέξανδρου Μαγκάκη.

Ο ρόλος της Deutsche Welle

Foto_04
Δανάη Κουλμάση

Στο διάστημα της χούντας κυκλοφόρησαν στη Γερμανία πάνω από 60 αντιδικτατορικά έντυπα, τα οποία εξέδιδαν κομματικές, φοιτητικές και άλλες οργανώσεις των Ελλήνων. Αλλά και το χουντικό καθεστώς δεν έμεινε άπραγο. Σύμφωνα με στοιχεία που κατέθεσε ο πρώην δημοσιογράφος και μετέπειτα ακόλουθος τύπου της ελληνικής πρεσβείας Παντελής Παντελούρης, χουντικοί προπαγανδιστές είχαν πληρώσει γερμανούς δημοσιογράφους με δεκάδες χιλιάδες μάρκα προκειμένου να γράψουν ευνοϊκά για το καθεστώς. Οι δημοσιογράφοι αυτοί αποτέλεσαν όμως μια ισχνή μειοψηφία. Κατά κανόνα τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης τηρούσαν αντιχουντική στάση. Αυτή χαρακτήριζε και τις ελληνόφωνες εκπομπές των δύο δημόσιων ραδιοφωνικών σταθμών, της Βαυαρικής Ραδιοφωνίας από το Μόναχο και της Deutsche Welle από την Κολωνία.
Ενώ το Μόναχο ενημέρωνε τους Έλληνες της Γερμανίας, η Deutsche Welle απευθυνόταν στους Έλληνες στην Ελλάδα. Δεν ενημέρωνε όμως απλώς τους ακροατές, εξήγησε στην περιεκτική της εισήγηση η άλλοτε εκφωνήτρια του σταθμού και συγγραφέας Δανάη Κουλμάση: «Τους έδινε ξανά μια αξιοπρέπεια που τους είχε αφαιρέσει η χούντα και ακόμη και τη γλώσσα τους που ήταν απαγορευμένη – τον ελεύθερο κριτικό λόγο». Εκτός αυτού η Deutsche Welle συνέβαλε στην περίοδο της χούντας και στο να αλλάξει η εικόνα των Ελλήνων για τους Γερμανούς, τους οποίους ως τότε «τους αναγνώριζαν, τους θαύμαζαν ως οικονομικό παράγοντα – και βέβαια ήταν και ο αντίκτυπος της ναζιστικής κατοχής στην Ελλάδα. Τώρα όμως αναγνωρίζουν τη Γερμανία ως δημοκρατική χώρα που μέσω ενός μικροφώνου τους δίνει τη γεύση της ελευθερίας».

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο


deutsche Übersetzung

 

Die Anti- Junta Aktivitäten in Deutschland

Den unbekannten antidiktatorischen Kampf, der im Ausland und konkret in Deutschland stattgefunden hat, sowie die Rolle der Deutschen Welle, hat die Vereinigung der Deutsch-Griechischen Gesellschaften beim Symposium in Hannover dargestellt.

Foto_01Über die Periode der militärischen Diktatur in Griechenland (1967-1974) wurden zahlreiche Untersuchungen, Zeugenaussagen, sogar Romane veröffentlicht. Weniger bekannt sind die Widerstandsaktivitäten der Griechen im Ausland, aber auch die Solidarität, die ihnen in den Ländern Ihres Aufenthaltes, wie in Deutschland, entgegengebracht wurde. Um diese Erinnerung zu retten, hat die Vereinigung der Deutsch-Griechi-schen Gesellschaften dieser Tage ein Symposion in Hannover mit Teilnahme von Zeitzeugen organisiert. Wie die Präsidentin der Vereinigung Sigrid Skarpelis-Sperk in der Deutschen Welle sagte:“ Wir haben das Symposion organisiert, weil wir nur mündliche Zeugenaussagen bis heute haben. Wir haben die Befürchtung, dass dieses bedeutende Kapitel griechischer aber auch deutscher Geschichte verschüttet wird. Vergessen zu werden verdienen aber nicht diejenigen, die dafür gearbeitet haben, die Studenten und alle, die für die Freiheit gekämpft haben.

Widerstand im „Kleines Hellas“

Από τις εργασίες του συνεδρίου στο Ανόβερο
Aus der Tagung in Hannover

Der Eindruck ist weit verbreitet, dass die Zentren des Widerstandes gegen die Junta in West Europa Paris, Rom oder London waren. Dieser Eindruck ist irreführend nach Aussage des emeritierten Professors der Aristoteles Universität in Thessaloniki (AUT) Georgios Tsiakalos. Dieser fehlerhafte Eindruck ist entstanden, weil in diesen Großstädten viele griechische Intellektuelle und Politiker lebten. In Deutschland lebten aber während der Diktaturperiode über eine halbe Million Griechen, die überwiegend Gastarbeiter waren. Es handelte sich um ein „Kleines Hellas“, sagt Georgios Tsiakalos: „Es gab Griechen in allen Teilen Deutschlands. Sie waren in Gemeinden organisiert, hatten ihre Kirchen, ihre Schulen, gingen ihrer Beschäftigung nach und hatten ihre politischen Parteien“.
Das hatte das Militärregime vergegenwärtigt. Sehr bald trachtete es danach, ihm das Griechentum in Deutschland zu unterwerfen, indem es z.B. regimetreue junge Lehrer an die Schulen schickte oder die Bildung juntafreundlicher Organisationen förderte. Wie der Botschafter in Berlin, Theodoros Daskarolis, in seiner Rede hinwies, die Leitung des ganzen hemmenden Mechanismus hatten die griechischen diplomatischen Dienste übernommen: sie behielten Pässe zurück, legten Akten an, schüchterten ein. Es gab aber auch leuchtende Ausnahmen, wie die des jungen Diplomaten Jorgos Kladakis, der vom Dienst zurückgetreten war, um beim griechischen Programm der Deutschen Welle mitzuarbeiten.

Die Deutschen und der antidiktatorische Kampf

Το πρωτοσέλιδο της συνδικαλιστικής εφημερίδας METALL (2.5.1967) για τη χούντα
Το πρωτοσέλιδο της συνδικαλιστικής εφημερίδας METALL (2.5.1967) για τη χούντα Die erste Seite der Gewerkschaftszeitung METALL (2.5.1967) über die Junta

Es ist überhaupt nicht zufällig, dass das Symposion der Vereinigung der Deutsch-Griechischen Gesellschaften beim Sitz der Gewerkschaft Bergbau, Chemie und Energie stattfand. Herbert Schmalstieg, der im Alter von nur 29 Jahren Bürgermeister von Hannover wurde, betonte in seiner Rede, dass die Griechen in ihrem Kampf gegen die Junta nicht alleinstanden. Schon in den ersten Tagen nach dem Staatsstreich nahm der damals junge Sozialdemokrat zusammen mit Gewerkschaftlern, Vertretern der deutschen Kirchen und studentischen Organisationen an antidiktatorischen Demonstrationen teil. Er erläuterte, dass die Beteiligung aller dieser Menschen zugunsten der Wiederherstellung der Demokratie in Griechenland mit den Notstandsgesetzen zusammenhing, die schließlich 1968 von der großen Koalition aus Christ- und Sozialdemokraten verabschiedet wurden.
Herbert Schmalstieg gehörte zu denjenigen, die sie bekämpften:“ Wir haben hier in Hannover eine große Mobilisierung dagegen erreicht, weil wir glaubten, dass mit diesen Gesetzen Verfassungsrechte abgeschafft werden würden. Und während dieser Ereignisse in Deutschland, erfuhren wir von unseren griechischen Freunden, dass Verwandte von ihnen von der Junta ins Gefängnis geworfen und gefoltert wurden. All das hat uns stark empört und zum Protest motiviert. Ich hätte mir gewünscht, dass wir die Solidaritätsgefühle, die wir damals hatten, auch heute empfinden, wenn es darum geht, demokratische Rechte in anderen Ländern zu unterstützen, wie zum Beispiel in der Türkei.“

Foto_05
Der Journalist der „Deutsche Welle“ Vassos Mathiopoulos mit Willy Brand.

In Bezug auf die Haltung der deutschen staatlichen Dienste bestätigten griechische Referenten im Symposion, die sich am antidiktatorischen Kampf beteiligten, dass sie für gewöhnlich keine Probleme verursachten. Sogar jeder, dem man den Pass eingezogen hatte, konnte, wenn er wollte, politisches Asyl erhalten. Auf Regierungsebene war die Lage etwas anders. Charakteristisch ist der Fall von Willy Brand. Wie Bernd Rhoter von der „Stiftung Kanzler Willy Brand“ erläuterte, stand der Sozialdemokrat Brand vor dem Dilemma: „Zunächst als Außenminister und ab 1969 als Kanzler konnte er die diplomatischen Beziehungen zu Griechenland nicht völlig in Zweifel ziehen, weil das Land Mitglied der NATO war. Auf der anderen Seite aber hatte er klare moralische Werte, die für ihn bedeuteten, dass er solidarisch zu den verfolgten griechischen Demokraten stehen musste. Zwischen den beiden Polen musste er die goldene Mitte finden. Und er fand sie, indem er diskret Hilfe leistete und sich öffentlich zurückhielt.“
Als Konsequenz dieser Haltung war z.B. die Entscheidung, grünes Licht für den Verkauf von Waffen an das diktatorische Regime in Griechenland und gleichzeitig die Befreiungsaktion des von der griechischen Junta verfolgten Professors Georgios-Alexandros Magakis zu betreiben.

Die Rolle der Deutschen Welle

Foto_04
Danae Coulmas

Während der Junta Zeit sind in Deutschland über 60 antidiktatorische Veröffentlichungen erschienen, die von Partei-, Studenten- und anderen griechischen Organisationen herausgebracht wurden. Aber das Junta-Regime ist auch nicht tatenlos geblieben. Nach Angaben des ehemaligen Journalisten und späteren Pressereferenten der griechischen Botschaft Pantelis Pantelouris, hatten Junta-Propagandisten tausende von D-Mark an Journalisten bezahlt, damit sie für das Regime günstige Berichte verfassen. Diese Journalisten waren aber eine kleine Minderheit. In der Regel bewahrten die deutschen Medien ihre anti-diktatorische Haltung. Sie charakterisierte die griechischsprachigen Sendungen der zwei öffentlichen Radioanstalten, des Bayerischen Rundfunks aus München und der Deutschen Welle aus Köln.
Während München die Griechen in Deutschland informierte, wendete sich die Deutsche Welle an die Griechen in Griechenland. Sie informierte aber nicht nur die Zuhörer, erläuterte die ehemalige Nachrichtensprecherin und Schriftstellerin Danae Coulmas in ihrem Vortrag: „Man hat ihnen die Würde wiedergegeben, die die Junta ihnen entnommen hatte, und auch ihre Sprache, die verboten war- die freie kritische Rede“. Außerdem hat die Deutsche Welle während der Junta Zeit dazu beigetragen, dass die Griechen ein anderes Bild über die Deutschen gewonnen haben, das sie bis dahin „anerkannten und als Wirtschaftsfaktor bewunderten – natürlich gab es noch den Widerhall der Besatzung Griechenlands durch die Nazis. Jetzt aber erkannten sie Deutschland als demokratisches Land an, das mit den Mitteln eines Mikrophons ihnen den Geschmack der Freiheit gibt“.
Panagiotis Koupanaris, Berlin

Übersetzung:
Euthymia Graßmann-Gratsia
Vorsitzende,  Deutsch Griechische Gesellschaft Saar

Januar 2017